همانطور که می دانید تجارت خارجی هر کشوری با رشد اقتصادی آن ارتباط مستقیم دارد و کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست. البته در کشور ما این موضوع به خاطر شرایط سیاسی جهان و سازوکارهای مختلفی که بر اقتصاد خاورمیانه حاکم است، اهمیت ویژه ای پیدا می کند. در این مقاله به مطالعه و بررسی شرکای اصلی تجاری خارجی ایران می پردازیم.
اهمیت بررسی شرکای اصلی تجاری خارجی ایران
ایران با جمعیت 80 میلیونی به واسطه منابع طبیعی و پتانسیل های تولیدی و صادراتی که دارد، یکی از بزرگ ترین اقتصادهای خاورمیانه است. صادرات ایران بر اساس یک دسته بندی، شامل صادرات نفتی و غیرنفتی است. جدای از اینکه ایران دارای چهارمین منابع نفت خام و نیز بزرگ ترین منابع گاز طبیعی در جهان است، به واسطه برخورداری از زیرساخت های پیشرفته و منابع طبیعی قابل توجه، فرصت مناسبی برای رشد و توسعه اقتصادی دارد. بالطبع ایران در هر دو دسته صادراتی، با بررسی شرکای تجاری خود و به دنبال آن تقویت نقاط قوت، استفاده از پتانسیل های موجود و همچنین کاهش نقاط ضعف می تواند به بهبود سودآوری از صادرات و افزایش درآمد ارزی برسد. به علاوه، ایران با توجه به ظرفیت های صادراتی می تواند در تعامل سیاسی و اقتصادی در سطح جهانی، به ویژه، کشورهای دوست، همسایه و شرکای تجاری مهم، نقش کلیدی داشته باشد. در این میان، اولویت بندی کشورها در جهت تعیین شرکای اصلی تجاری ایران به توسعه اشتغال و در نهایت رونق اقتصادی و توسعه صادرات غیر نفتی منجر می شود. این امر بدون مطالعه دقیق، مشورت های متعدد و بررسی بازارهای جهانی و میزان سودآوری آن، امکان پذیر نیست. به علاوه، این تحقیقات و مطالعات باعث ثبات در بخش تجارت خارجی ایران است که موجبات آسودگی خاطر صادرکنندگان را فراهم می آورد.
شرکای تجاری خارجی ایران در چهار ماه اول سال 1400
پذیرفته شدن به عنوان یک شریک تجاری قابل اطمینان در دنیای تجارت امروز، تابع شرایط خاصی است. طبعا هر چه ارتباط تجاری ایران با کشوری که اهداف و آرمان های سیاسی آن از اولویت بیشتری در جهت رشد اقتصادی و گسترش تجارت برخوردار است، طولانی تر و محکم تر باشد، این شراکت می تواند منجر به بازی برد-برد در جهت اهداف طرفین شود. بنابراین ثمره یافتن شرکای تجاری بلندمدت و هدفمند، بهره مندی از مزایای تجارت پرسود و در نتیجه کاستن از سنگینی وزن سیاست بر شانه های اقتصاد ملی است. اگرچه به طور کلی، ممکن است تغییر چندانی در جایگاه کشورهایی که مقصد صادراتی ایران هستند، ایجاد نشود اما بررسی دوره ای این جایگاه ها دید بیشتری به مدیران برنامه ریز، تجار و بازرگانان در حوزه ظرفیت های صادراتی ایران می دهد. براساس آمار، بیشترین میزان صادرات ایران در 4 ماهه نخست سال 1400 به ترتیب به کشورهای چین با 4.4 میلیارد دلار، عراق با 2.8 میلیارد دلار، امارات متحده عربی با 1.6 میلیارد دلار، ترکیه در حدود 920 میلیون دلار و افغانستان با 728 میلیون دلار بوده است. همچنین، در مدت یاد شده ترکیب واردات از نظر ارزشی حدود 84 درصد کالاهای سرمایه ای و واسطه ای و 16 درصد کالاهای مصرفی بوده که بیشترین واردات به ترتیب از کشورهای امارات به میزان 4.7 میلیارد دلار، چین به ارزش 3.1 میلیارد دلار، ترکیه 1.5 میلیارد دلار، آلمان با 562 میلیون دلار و سوئیس به میزان 538 میلیون دلار صورت گرفته است.
شرکای اصلی تجاری خارجی ایران در هفت ماهه اول سال 1400
در میان شرکای تجاری ایران در هفت ماهه سال 1400 تغییر محسوسی دیده نمی شود.
واردات کالا از چین با واردات 7.7 میلیارد دلار کالا از ایران، در صدر مقاصد صادراتی ایران است. رتبه های بعدی از آن عراق با 5.5، ترکیه با 3.4، امارات متحده عربی با 2.6 و افغانستان با 1.1 میلیارد دلار است. در میان اصلی ترین واردکنندگان کالا به ایران، امارات متحده عربی صدرنشین است. این همسایه جنوبی از مدتی قبل از سال 1400 توانست جایگاه چین را از آن خود کند. درهفت ماهه اول سال 1400، این کشور حاشیه خلیج فارس، با میزان 8.6 میلیارد دلار، اصلی ترین شریک تجاری در حوزه صادرات به ایران بوده است. چین با 6.1 میلیارد دلار در رده بعدی قرار دارد و ترکیه نیز با صادرات 2.9 میلیارد دلاری سوم است. نکته جالب اینکه در میان صادرکنندگان کالا به ایران، نام دو کشور اروپایی آلمان و سوییس با مجموع دو میلیارد دلار کالا نیز دیده میشود. در بررسی تراز تجاری ایران و اصلی ترین شرکای تجاری نیز آمارها متفاوت است. تراز تجاری با امارات متحده عربی منفی شش میلیارد دلار است. تراز تجاری با چین و ترکیه اما مثبت شده و ایران بیش از آنکه از آن ها کالا وارد کند، به این مقاصد صادرات داشته است. عراق نیز همچنان واردکننده عمده کالا از ایران است و در مقابل، صادرات قابل ملاحظه ای ندارد. در مجموع صادرات و واردات، همچنان چین اصلی ترین شریک تجاری ایران به شمار می آید و پس از آن امارات متحده عربی و ترکیه قرار دارند. مجموع تجارت با چین 13.8 میلیارد دلار بوده، این عدد در رابطه با امارات به 11.2 میلیارد دلار رسیده و تجارت با ترکیه نیز در مجموع 6.3 میلیارد دلار بوده است.
افزایش شرکای تجاری خارجی ایران توسط کشورهای همسود (CIS)
کم بودن تعداد طرف های عمده تجاری ایران در بخش صادرات و واردات، از چالش های تجارت خارجی ایران است. از نظر تنوع طرف های تجاری، وضعیت خوبی بر تجارت خارجی ایران حاکم نیست. برای اثبات این ادعا باید بگوییم که ۶۰ تا ۶۷ درصد کل اقلام صادراتی یا وارداتی تنها با ۵ کشور مراوده می شود. از طرفی تحریم های اخیر، اثرات منفی خاص خودش را بر جای گذاشته است و نمی توان منکر تأثیر آن شد. همزمان با تحریم های اقتصادی، به دنبال شرایطی که ویروس کرونا ایجاد کرد، لیست بازارهای هدف ایران نیز روزبه روز مختصرتر شده است. در چنین شرایطی، به نظر می رسد، تقویت بخش خصوصی یکی از راه های توسعه تجاری ایران با سایر کشورهاست. بخش خصوصی به دلیل ارتباطات مویرگی خود، همیشه راه حل های مناسبی برای مشکلات اقتصادی ارائه می کند. در نتیجه می توان شاهد کاهش نسبی خام فروشی و به ویژه کم شدن صادرات نفتی و اوج گیری صادرات غیرنفتی بود. در قدم بعدی، ارتباط با اتاق های مشترک بازرگانی مشترک می تواند به عنوان یک عامل شکوفایی در جهت ظرفیت های صادراتی و همچنین وارداتی عمل کند. آسیب شناسی صادرات کشور نشان می دهد، ایران در حوزه دسترسی به بازارهای هدف ضعف دارد و باید در کنار اصلاح لیست شرکای تجاری به این چالش ها توجه ویژه ای کند. به عنوان یک راه حل و در راستای تحقق توسعه صادرات غیرنفتی، استراتژی افزایش تعداد رایزنان بازرگانی در اتحادیه کشورهای همسود (CIS) می تواند کارآمد باشد. این اتحادیه، در سال 1991 توسط روسیه و 11 جمهوری دیگر که در گذشته بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند، تشکیل شد. دلیل اصلی ایجاد این پیمان فرامنطقه ای، حفظ پیوندهای فرهنگی، تاریخی، سیاسی و اقتصادی بوده است که پیش از این، در چارچوب اتحاد جماهیر شوروی وجود داشت. اهداف این اتحادیه، تلاش بیشتر برای بازسازی فضای اقتصادی و امنیت کشورهای پیشین اتحاد جماهیر شوروی سابق است که دارای مشترکات زبانی، فرهنگی، تاریخی، سیاسی و اقتصادی می باشند. بنابراین با استفاده از این فرصت های همکاری می توان به تسهیل تجاری و گسترش شبکه توزیع و بازاریابی کمک شایانی کرد. البته شکی نیست که این فرصت ها نیازمند برنامه ریزی بیشتری از طرف متخصصین و مشاورین بازرگانی است که عمدتا در لایه های بالای مدیریتی باید به این مهم توجه کرد. به عنوان مثال، اعضای کشورهای CIS از امتیازات ویژه حمل و نقل ریلی، جاده ای و هوایی یکدیگر استفاده می کنند و همه این کشورها مالیات 20% را دریافت می کنند. ضمن آنکه میزان تجارت بین کشورهای CIS بالغ بر 142 میلیارد دلار است. همچنین نفت، گاز، زغال سنگ، مس، نیکل، سرب، آلومینیوم، روی، منگنز، طلا، نقره، آهن و اورانیوم از منابع معدنی و سنگ های قیمتی است که در این کشورها یافت می شوند. کشورهای منطقه CIS می توانند بخش قابل توجهی از نیازهای وارداتی ایران را تأمین کنند تا در مقابل بتوان شرایط بهتری را برای صادرات محصولات با ارزش افزوده داخلی به این کشورها فراهم کرد. به طور مثال، کشور روسیه به عنوان بزرگترین کشور و رهبر اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در اولویت بررسی طرفیت های همکاری تجاری و اقتصادی قرار دارد و پس از آن نیز کشورهای پرجمعیت عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا قرار دارند.
ایران با برخورداری از موقعیت جغرافیایی راهبردی، منابع غنی و ظرفیتهای تولیدی بالا، پتانسیل قابل توجهی برای توسعه تجارت با کشورهای مختلف دارد. شناخت دقیق شرکای تجاری، برقراری روابط اقتصادی پایدار و متنوعسازی سبد صادراتی، از جمله کلیدهای موفقیت ایران در عرصه تجارت جهانی به شمار میروند. با اتخاذ رویکردی آیندهنگر و با تکیه بر ظرفیتهای داخلی و بخش خصوصی، ایران میتواند جایگاه خود را بهعنوان یکی از بازیگران مهم تجارت بینالمللی تثبیت کند. در این مقاله تلاش شد تا عمده شرکای اصلی تجاری ایران به صورت دوره ای بررسی شود. بر اساس آمار و ارقام در ماه های ابتدایی سال 1400، حجم قابل توجهی از کالا از مرز جمهوری اسلامی ایران ترانزیت شده است که نسبت به مدت مشابه قبلی، رشد زیادی داشته است. این امر به نوبه خود یک رکورد تازه برای عبور کالا از ایران شمرده می شود. تلاش شرکت حمل و نقل بین المللی اسپیدی این است که در عرصه حمل و نقل بین المللی و در جهت افزایش سرعت ترخیص کالا ، سهمی هر چند کوچک در رونق صادرات و واردات داشته باشد. برای دریافت مشاوره رایگان با متخصصان شرکت SPD تماس بگیرید.